یک هفته پس از حملهٔ ارتش جمهوری آذربایجان و تصرف کامل ناحیه ناگورنو- قره‌باغ، طرح ایجاد گذرگاه زمینی بین بخش اصلی خاک جمهوری آذربایجان و منطقه نخجوان گذرگاه زمینی زنگزور معروف و از امتداد مرزهای ایران و ارمنستان عبور می‌کند، بار دیگر مناقشه‌برانگیز ه .
با کنار گذاشتن ایران از گذرگاه زنگِزور، علاوه بر قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان دروازهٔ تجارت ایران با اوراسی، ایران از بازار کالا و انرژی از مسیر عبور خواهد ، محروم می‌شود؛ وضعیتی کارشناسان آن را انزوای بیشتر برای جمهوری اسلامی توصیف می‌کنند.
حدود یک ماه پیش هم در اجلاس سران کشورهای ۲۰ طرح کریدور هند-خاورمیانه-اروپا نهایی در نقشهٔ طرح ایران کنار گذاشته ه و حالا از مرزهای شمالی با تحولات منطقه قفقاز یک انزوای دیگر پیش روی ایران .
گذرگاه زنگزور نه فقط در رای منافع ترکیه و جمهوری آذربایجان ، بل کشورهای زیادی از اتصال سود خواهند برد. هم مسیر شمالی پروژه «ابتکار کمربند و جاده» چین تکمیل می‌شود و هم نفت و گاز ترکمنستان و آذربایجان اروپا می‌رسد تا جایگزینی برای نفت و گاز روسیه با دلیل جنگ با اوکر متوقف ه .
کریدور زمینی زنگزور جاده‌ای در مرز سه کشور جمهوری آذربایجان، ارمنستان و ایران قرار و در صورت بازگشایی، جمهوری آذربایجان را قره‌باغ متصل می‌کند. از آن‌جا دالان در امتداد مرز ایران و ارمنستان قرار ، مقام‌های ایرانی می‌گویند کنترل آن از سوی باکو منجر قطع ن ارتباط مرزی میان ایران و ارمنستان خواهد ؛ اتفاقی مقام‌های جمهوری اسلامی آن‌را غیرقابل قبول می‌خوانند.
زنگزور، علاوه‌بر اهمیتی لحاظ ژئوپلتیک ، دربرگیرندهٔ منافع اقتصادی کشورهای اطراف و امتداد مسیر ترانزیتی قرار چین را اروپا متصل کند. در مقابل اما، گذرگاه برای ایران، ارمنستان و حتی گرجستان از مسیر دور می‌مانند، زیان‌آور خواهد ؛ دلیل دسترسی ایران را برای حضور یا مشارکت در پروژهٔ صادرات گاز طبیعی و نفت ترکمنستان و قزاقستان از طریق خط لوله دریای خزر آذربایجان، ترکیه و در نهایت اروپا مسدود می‌کند.
نفت و گاز و تجارت در اوراسیا
ایران عنوان دومین دارندهٔ منابع گازی و چهارمین دارندهٔ ذخایر نفتی جهان، لحاظ انرژی می‌تواند جایگاه ویژه‌ای در مسیر پروژهٔ ابتکار کمربند و جاده چین ه با، زیرا هم عبور از مسیر ایران کوتاه‌تر و اقتصادی‌تر و هم منابع انرژی ایران غنی . با حال دلیل سی‌های جمهوری اسلامی در چهار دههٔ اخیر، از مزیتی می‌توانست ایران را تبدیل قدرت اقتصادی در منطقه خاورمیانه کند، دور مانده .
پس از فروپاشی شوروی، جمهوری اسلامی عمل ضعیفی در دستیابی بازارهای آسیای میانه در مقایسه با کشورهای همسایه مثل ترکیه ه ، طوری با توجه منابع غنی انرژی و تنوع کالاهای صادراتی، حجم تجارت ایران با آسیای میانه سختی چهار میلیارد دلار در سال می‌رسد.
بیشترین تجارت ایران با منطقهٔ اوراسیا از طریق دو مرز نوردوز هم‌مرز با ارمنستان و جلفا هم‌مرز با نخجوان صورت می‌گیرد براساس گزارش‌های رسمی، سال گذشته حجم تجارت ایران با کشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه حدود سه میلیارد و ۲۰۰ میلیون دلار گزارش ه .
آن‌طور مقامات سازمان توسعه تجارت ایران اعلام ه‌اند، از مرز نوردوز روزانه بین ۴۵۰ تا ۵۰۰ دستگاه کامیون تردد می‌کند میزان تردد ارمنستان را دروازه تجارت ایران با اوراسیا تبدیل ه . از همین رو، بسته ن گذرگاه زنگزور باعث بسته ن راه ارتباطی ایران با ارمنستان و از دست رفتن بازارهای صادراتی ایران آسیای میانه و قفقاز می‌شود.
براساس گزارش سازمان توسعه تجارت ایران، در سال ۱۴۰۱ بیشترین صادرات ایران شامل مواد سوختی و مواد غذایی از گذرگاه زنگزور روسیه با ثبت ۷۴۵ میلیون دلار ه . تجارت ایران با جمهوری آذربایجان میزان ۶۵۰ میلیون دلار، ارمنستان با ۴۶۵ میلیون دلار، ترکمنستان با ۴۶۰ میلیون دلار و ازبکستان با ۲۹۰ میلیون دلار از گذرگاه زنگزور صورت گرفته .
علاوه بر اهمیت مسیر ترانزیتی برای ایران، تجارت انرژی موضوع بسیار پراهمیت دیگری در میان همسایگان شمالی ایران محسوب می‌شود.
جمهوری آذربایجان و ترکمنستان با ن منابع نفت و گاز مهم‌ترین رقبای ایران برای صادرات نفت و گاز اروپا هستند دلیل روابط نزدیک دو کشور با کشورهای عضو اتحادیه اروپا، آمریکا و بریتانیا، شرکت‌های معتبر بین المللی فعال در حوزهٔ نفت و گاز در سال‌های گذشته سرمایه‌گذاری‌های سنگینی را در کشورها انجام داده‌اند.
ترکمنستان یکی از صادرکنندگان پیشرو گاز در منطقهٔ خزر و آسیای مرکزی سه خط لوله مهم انتقال گاز در مسیر پروژه ابتکار کمربند و جاده چین .
- نخست، خط لوله گاز سینو-ترکمنستان طول یک هزار و ۸۳۳ کیلومتر از میادین شرقی ترکمنستان آغاز و از طریق ازبکستان غرب چین متصل می‌شود.
- دومین خط لوله گاز مسیر بخارا-اورال از میدان گازی دولت‌آباد در ترکمنستان آغاز و از طریق ازبکستان و قزاقستان اورسک روسیه متصل می‌شود.
- و در نهایت، سومین خط لوله دنبال ادامه‌دار ن جنگ روسیه علیه اوکر اهمیت بیشتری برای توسعه پیدا ه ، خط لوله ترانس خزر نام . خط لوله با هدف دور زدن روسیه و ایران برای انتقال گاز ترکمنستان از طریق دریای خزر آذربایجان و اتصال آن با خطوط لوله مسیر اروپا احداث ه، با متصل ن خط لوله قفقاز جنوبی، گاز ترکمنستان را ترکیه می‌رساند و از آن‌جا با اتصال خط لوله طرح‌ریزی‌هٔ ناباکو جنوب شرقی اروپا منتقل خواهد .
رقیب دیگر ایران در حوزه نفت و گاز جمهوری آذربایجان . کشور با در اختیار ن یکی از بزرگ‌ترین میادین گازی دنیا نام شاه دنیز با کنسرسیومی از شرکت‌های ات اویل و BP توسعه یافته ، از طریق سه خط لوله ترانس آناتولی، ترانس آدریاتیک و قفقاز، گاز میدان شاه دنیز را اروپا می‌رساند.
ظرفیت انتقال گاز طبیعی خط لوله ترانس-آناتولین طول ۱۸۴۱ کیلومتر از جمهوری آذربایجان آغاز ه و پس از گذر از گرجستان در بخش اروپایی ترکیه می‌رسد، روزانه معادل ۴۵ میلیون متر مکعب گزارش ه قرار در فازهای بعدی افزایش یابد.
خط لوله ترانس آدریاتیک (TAP) طول ۸۷۸ کیلومتر از میدان گازی شاه دنیز در جمهوری آذربایجان آغاز ه و پس از گذر از یونان و آلبانی ایتالیا می‌رسد، نیز طبق توافقی سال گذشته بین مقامات دو کشور ایتالیا و جمهوری آذربایجان صورت گرفت، قرار تا سال ۲۰۲۷ میلادی صادرات گاز آذربایجان اروپا را دو برابر افزایش دهد.
و در نهایت خط لوله قفقاز طول ۶۹۲ کیلومتر از میدان گازی شاه دنیز جمهوری آذربایجان آغاز ه و پس از عبور از تفلیس، در کشور گرجستان، شهر ارزروم در ترکیه می‌رسد.
در هیچ کدام از مسیرها در نهایت گاز را ترکیه و پس از آن اروپا منتقل می‌کنند، ایران نقشی ن؛ یعنی عملاً ایران از تجارت انرژی با اروپا ناکام مانده و از آن سو در مسیر انتقال انرژی در مسیر پروژهٔ ابتکار کمربند و جاده چین هم نقشی ن.
زنگزور، آخرین میخ برای انزوای ایران؟
پروژهٔ انتقال گاز ایران اروپا سال‌ه از سوی مقامات جمهوری اسلامی دنبال می‌شود، با حال، دلیل سی خارجی ماجراجویانهٔ جمهوری اسلامی خصوص در منطقهٔ خاورمیانه، اروپایی‌ها تمایلی مذاکرات جدی جهت احداث خط لوله انتقال گاز از ایران را ندارند. در نتیجهٔ چنین شرایطی، ترکمنستان و آذربایجان با واسطه‌گری ترکیه فرصت تجارت پرسود را تصاحب ه‌اند.
قراردادهای بلندمدت نفت و گاز بین ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و ترکیه مسیر امن برای تجارت انرژی قاره اروپا را فراهم ه . از سویی، حضور پررنگ شرکت‌های معتبر اروپایی و آمریکایی در حوزهٔ خراج پالایش نفت و گاز باعث ه ایران از تجارت انرژی منطقهٔ اورسیا ناکام بماند.
آخرین میخ برای انزوای جمهوری اسلامی شاید با گشایش گذرگاه زنگزور کوبیده شود. اگر گذرگاه از سوی ترکیه و اسرائیل حمایت می‌شود، گشوده شود، ایران از دو سو باخته ؛ هم در تجارت با اوراسیا و هم دورماندن از مراودات بین‌المللی انرژی.
اگرچه رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه، اخیراً گفته ایران پیشنهاد سازنده‌ای برای حل مناقشه گذرگاه زنگزور ارائه ه، با حال گفتهٔ تحلیلگران مسائل بین‌المللی، با توجه تیرگی روابط ایران و آذربایجان از من سال گذشته اتفاق افتاده و کماکان ادامه ، بعید نظر می‌رسد ایران در گذرگاه زنگزور نقش مؤثری پیدا کند.
میرقاسم مؤمنی، کارشناس انرژی، تازگی در گفت‌وگو با خبرگزاری ایلنا گفته : «هر خط انرژی بدون حضور ایران احداث می‌شود، در واقع نفع کشور ما نیست و متضرر می‌شویم، چون قراردادهای صادرات گاز بلندمدت و اگر ما از خط لوله صادرات گاز کنار گذاشته شویم، گونه نیست دوباره بتوانیم مشارکت کنیم، چون پروژه تمام ه و مشتریان یک شریک جدید را نمی‌پذیرند.»
دیدگاهتان را بنویسید