جوزپ بورل، مسئول سی خارجی اتحادیه اروپا، روز جمعه ۲۴ شهریور ماه در بیانیه‌ای اعلام سه کشور بریتانیا، فرانسه و آلمان اتحادیهٔ اروپا اطلاع داده‌اند قصد ندارند تحریم‌های موشکی، بالیستیکی و اشاعهٔ هسته‌ای ایران را لغو کنند.
اشاره سه کشور اروپایی در واقع یکی از بندهای غروب برجام بر اساس آن در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ مطابق با ۲۶ مهرماه تحریم‌های وضع ه از سوی اتحادیه اروپا در قبال ایران شامل فعالیت‌های موشکی و تسلیحاتی ایران می، لغو می‌شود.
عبارت دقیق‌تر، براساس بندهای ۲۰ و ۲۵ پیوست شماره ۵ برنامهٔ اجرا در قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل، اتحادیه اروپا می‌پذیرد در سال هشتم اجرای برجام مصادف با ۲۶ مهرماه سال ۱۴۰۲، تحریم‌های ایران را لغو کند؛ اتفاقی با بیانیه تروئيکای اروپایی رخ نخواهد داد.
اما پیش از ابعاد و اثرات تصمیم اتحادیه اروپا بپردازیم، نگاهی می‌اندازیم مهم‌ترین تحریم‌هایی قرار بر آن اساس لغو شوند:
- لغو محدودیت‌ها برای افراد و نهادهای دخیل در برنامه‌های موشکی، هسته‌ای و سایر برنامه‌های تسلیحاتی ایران
- لغو تحریم بیش از ۳۰۰ فرد و نهاد در زمان اجرای برجام، محدودیت‌ها علیه آن‌ها حالت تعلیق درآمده
- لغو ممنوعیت انتقال انواع تسلیحات و فناوری‌های مرتبط با موشک‌های بالستیک ایران یا ارائه خدمات مرتبط کشور
در بیانیه‌های منتشره از سوی کشورهای اروپایی، تأکید ه جمهوری اسلامی در طول سال‌های اخیر تعهدات خود در برجام شکل‌های گوناگونی پایبند نه . ضمن فاده از پهپادهای ایرانی توسط روسیه و ارسال تسلیحات نظامی مسکو در جنگ اوکر هم ازجمله دیگر مواردی در نظر گرفته ه کشورهای اروپایی را تصمیم رسانده .
تصمیم اروپا قابل پیش‌بینی ؟
شواهد و قرائن در طول ماه‌ها و هفته‌های اخیر نشان می‌داد کشورهای اروپایی تدریج سمت حرکت می‌کنند و لغو تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران از سوی تروئیکای اروپایی چندان محتمل نظر نمی. مسئله را از چندین جن می‌توان بررسی .
در درجهٔ اول از زمان روی کار آمدن دولت جو بایدن، واشینگتن تلاش‌های خود را برای احیای برجام کار بست و سه کشور اروپایی هم از تلاش‌ها حمایت ند. در همین را جوزپ بورل و معاون او انری مورا کوشش‌های خود را کار بستند تا نظرات تهران و واشینگتن را یکدیگر نزدیک سازند اما در نهایت اروپا و آمریکا هم‌نظر با هم تأکید دارند ایران ه متن آمادهٔ احیای برجام را نپذیرفته . در حالی در همین بازه زمانی اروپا بارها در مورد پیشرفت‌های حاصل‌ه در برنامهٔ هسته‌ای ایران ابراز نگرانی ه .
نشانهٔ دیگری می‌تواند ما بگوید چرا روی اروپا قابل پیش‌بینی ، نقش‌آفرینی پهپادهای ساخت ایران در حمله نظامی روسیه اوکر . چه روایت طرف ایرانی را بپذیریم مدعی هواپیماهای بدون سرنشین را پیش از آغاز جنگ روسیه رسانده و چه آن‌طور طرف غربی می‌گوید انتقال پهپادها پس از آغاز «عملیات نظامی ویژه» پوتین نیز ادامه ه، تفاوت چندانی در نتیجه ایجاد نمی‌شود؛ چرا در هر دو صورت پهپادهای «شاهد»ی در شهرهای اوکر منفجر می‌شوند، برای پایتخت‌های اروپایی تلاش می‌کنند کی‌یف را برای دفاع در مقابل حملات روسیه مسلح کنند، خو نیستند.
دلیل سوم بیانیه‌ای مربوط می‌شود بریتانیا، فرانسه و آلمان در حاشیه نشست شورای حکام دربارهٔ ابعاد فنی برنامهٔ هسته‌ای ایران صادر ند. در آن بیانیه روز ۱۳ سپتامبر برابر با ۲۲ شهریور منتشر ، سه کشور ت از پیشرفت‌ها در برنامهٔ اتمی ایران انتقاد ند. در آن بیانیه نسبتِ موارد پیشین لحن تندتری ، ضمن اشاره موضوعاتی چون افزایش نصب سانتریفیوژهای پیشرفته، انباشت چند برابر بیشتر از سقف تعیین‌هٔ اورانیوم غنی‌سازی‌ه و یافتن ذرات اورانیوم ۸۳ درصد در نیروگاه فردو شکل قابل توجهی بر مواردی ایران مفاد برجام را نقض ه، تمرکز می.
در نتیجه، با بیانیه هم می حدس زد آخرین مقدمه برای اعلام عدم لغو تحریم‌های تسلیحاتی و موشکی ایران از سوی اروپا .
در ۱۸ اکتبر (۲۶ مهر) چه اتفاقی می‌افتد؟
هرچند کشورهای اروپایی اعلام ه‌اند در سال هشتم برجام تحریم‌های تسلیحاتی ایران را لغو نمی‌کنند، اما ۱۸ اکتبر یک بند غروب دیگر هم و آن هم منقضی ن خودکار تحریم‌های تسلیحاتی ایران در سازمان ملل .
بر اساس بند ۳ و ۴ ضمیمهٔ ب قطعنامهٔ ۲۲۳۱، در ۱۸ اکتبر یا آن‌طور در قطعنامهٔ ۲۲۳۱ «روز انتقالی یا هشت سال پس از تاریخ روز قبول توافق» نامیده ه، بخشی از تحریم‌ها و محدودیت‌های ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل وضع ه، لغو می‌شود.
مهم‌ترین موارد مربوط سازمان ملل در روز ۱۸ اکتبر صورت خودکار لغو می‌شوند، بدین شرح :
- از ایران خوه ه هیچ گونه فعالیتی در ارتباط با موشک‌های بالستیک قابلیت حمل سلاح هسته‌ای دارند، انجام ندهد.
- کشورهای جهان ملزم هستند قبل از انتقال برخی از موشک‌ها، پهپادها و فناوری‌های مرتبط و از ایران، از شورای امنیت مجوز دریافت کنند.
- تمام کشورهای عضو سازمان ملل ملزم هستند دارایی‌هایی ۲۳ فرد و ۶۱ نهاد درگیر در برنامه‌های موشکی و هسته‌ای ایران را مسدود کنند.
در نتیجه، تمام الزامات بعد از ۱۸ اکتبر ۲۰۲۳ صورت خودکار لغو خواهند مگر شورای امنیت سازمان ملل در جلسه‌ای با لغو مخالفت کند. در حالی اگر چنین جلسه‌ای هم برگزار شود، چین و روسیه می‌توانند با توجه روابطی با تهران دارند، از چنین اتفاقی جلوگیری کنند.
نظر می‌رسد از منظر ایران، دستاوردهایی روز ۱۸ اکتبر با لغو تحریم‌های سازمان ملل علیه برنامه تسلیحاتی جمهوری اسلامی دریافت می‌کند، مراتب حائز اهمیت‌تر از محدودیت‌هایی کشورهای اروپایی گفته‌اند آن‌ها را لغو نخواهند .
البته باید نکته هم توجه تهران همین حالا هم محدودیت‌ها اعتنایی نمی‌کند. از کشورهای متعدد طرق مختلف برای توسعهٔ موشک‌های بالستیک خود، قطعات مورد نیاز را تهیه می‌کند، آزمایش‌های موشکی خود را در طول سال‌ها بارها انجام داده و هر بار هم در پاسخ انتقادات گفته بند ۳ پیوست ب قطعنامهٔ ۲۲۳۱ جنٔ توصیه‌ای و وجه الزام‌آوری در آن قرار داده نه .
در نتیجه، آزمایش موشکی خیبر را انجام می‌دهد و بی‌توجه انتقاداتی اقدامات را خلاف قطعنامه ۲۲۳۱ می‌داند، از موشک‌های جدید خود رونمایی می‌کند.
تکلیف تعهدات ایران و آمریکا در غروب برجام
اما علاوه بر اتحادیهٔ اروپا و سازمان ملل، ایران و آمریکا هم تعهداتی ه‌اند قاعدتاً در «روز انتقالی» باید آن‌ها را اجرایی کنند.
ایران براساس بند ۲۲ پیوست شماره ۵ قطعنامهٔ ۲۲۳۱ تعهد داده در روز برای تصویب پیوستن دائم پروتکل الحاقی در مجلس شورای اسلامی اقدام می‌کند.
در حالی تهران با ناد از مزایای برجام ره‌مند نیست، از روز ۵ اسفند ۱۳۹۹ حتی اجرای داوطلبانهٔ پروتکل الحاقی را هم متوقف . ایران در واقع ماده ۳۶ برجام ناد می‌کند و می‌گوید دلیل طرف مقابل تعهداتش پایبند نه، برخی از گام‌های خود را حالت تعلیق درآورده تا کشورهای دیگر عضو برجام تعهدات خود بازگردند.
اما طرف غربی دلال دیگری و اقدامات ایران را ناقض تعهدات جمهوری اسلامی در برجام می‌خواند. در نتیجه، بدیهی در چنین شرایطی از برجام چیز زیادی باقی نمانده و ایران حتی صورت داوطلبانه هم پروتکل را اجرا نمی‌کند، گامی در جهت تصویب آن در مجلس صورت دائمی بر نخواهد .
در مقابل، در بند ۲۱ پیوست شماره ۵ قطعنامه ۲۲۳۱، ایالات متحده پذیرفته در سال هشتم اقدامات لازم را برای لغو تحریم‌هایی با فرمان اجرایی رئيس‌جمهور آمریکا تعلیق ه، انجام دهد. در حالی ایالات متحده هم از سال ۲۰۱۸ و پس از تصمیم دونالد ترامپ برای خروج از توافق هسته‌ای با ایران، دیگر عضوی از برجام نیست و از آن زمان حتی همان تحریم‌های تعلیق‌ه با فرمان اجرایی باراک اوباما هم علیه ایران فعال ه‌اند، چه برسد آن تحریم‌ها در کنگره لغو شوند.
مکانیسم ماشه چیست؟
یکی دیگر از مفاهیم مهم در توافق سال ۲۰۱۵، موضوع «مکانیسم ماشه» . سازوکار در واقع با هدف طراحی ه در صورتی تخطی ایران از تعهداتش آشکار شود، با فعال ن مکانیسم از سوی طرف‌های برجام همهٔ شش قطعنامهٔ شورای امنیت علیه ایران در قطعنامه ۲۲۳۱ تعلیق ه ، صورت خودکار دوباره فعال شوند.
پیشتر در زمان دونالد ترامپ و در سال ۲۰۲۰، دولت آمریکا تلاش از سازوکار فاده کند، اما کشورهای عضو برجام و اعضای شورای امنیت با دلال آمریکا دیگر عضو برجام نیست، خوهٔ واشینگتن را رد ند.
چرا مکانیسم ماشه فعال نه ؟
مسئلهٔ فعال ن مکانیسم ماشه یکی از مواردی با توجه عواقب آن می‌تواند بسیار چالش‌برانگیز با و تبعات آن قیمت پایان عمر نیمه‌جان برجام خواهد .
شاید همین دلیل هم با حتی با وجود غنی‌سازی‌های بالای اورانیوم توسط حکومت ایران، افزایش میزان انباشت اورانیوم و عدم رعایت دیگر تعهداتی البته تهران معتقد در پاسخ عدم رعایت تعهدات طرف غربی سمت آن‌ها رفته، همچنان کشورهای غربی سراغ فعال ن مکانیسم نرفته‌اند.
در حالی در ماه‌های اخیر و در واکنش اقدامات تهران، گزارش‌هایی در خصوص احتمال فعال‌سازی مکانیسم منتشر ه .
دلایل مختلفی برای کار مطرح می‌شود. دلیل نخست تهدیدهای کشورهای غربی و متوقف ن پیشرفت در برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی . در همین زمینه، ۱۵ خرداد امسال، خبرگزاری رویترز در گزارشی نقل از مقام‌های غربی گزارش داده فرانسه، بریتانیا و آلمان ایران هار داده‌اند اگر تهران غنی‌سازی اورانیوم را از ۶۰ درصد فراتر ببرد، در مقابل کشورهای غربی هم تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران را فعال خواهند ؛ اتفاقی از طریق سازوکار مکانیسم ماشه محقق می‌شود.
پس از آن تهران روند پیشرفت در برنامهٔ اتمی خود را کندتر و غنای اورانیوم خود را در سطح ۶۰ درصد محدود نگه .
جنٔ دیگری در خصوص مطرح می‌شود، مذاکرات محرمانه و غیرمستقیمی بین ایران و آمریکا شکل گرفته . گفت‌وگوها در ماه‌های اخیر از طریق واسطه‌های گوناگون و در کشورهای متعدد میان تهران و واشینگتن صورت گرفته و آن‌طور نیویورک تایمز روز ۲۴ خرداد امسال برابر با ۱۴ ژوئن گزارش داده ، ایران پذیرفته ه در مسیر کنترل تنش‌ها با واشینگتن برنامهٔ هسته‌ای خود را در وضعیت فعلی متوقف کند و از پیشرفت‌های بیشتر در زمینه خودداری نماید و انباشت اورانیوم خود را هم کاهش دهد.
هرچند طرفین تأکید دارند توافق صورت‌گرفته تنها بر موضوع تبادل زندانی و آزاد ن پول‌های بلو‌هٔ ایران در کره جنوبی متمرکز ه، اما گزارش رسانه‌های آمریکایی و همچنین گزارش‌های مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نشان می‌دهد ایران در واقع روند پیشرفت در برنامهٔ هسته‌ای خود را متوقف ه .
در تأیید امر، روز ۲۱ مرداد روزنامهٔ وال ریت ژورنال در گزارشی خبر داده ایران ذخیرهٔ اورانیوم ۶۰ درصدی خود را میزان قابل توجهی کاهش داده و حتی بخشی از مواد ۶۰ درصد خود را رقیق ه .
عقب‌نشینی ایران می‌تواند سه دلیل ه با. نخست آن ایران همچنان نگران مکانیسم ماشه فعال شود و با سی‌های خود می‌خواهد از خطر جلوگیری کند، دوم آن براساس برآورد «دفتر اداره‌کنندهٔ اطلاعات ملی» ایالات متحده روز ۱۹ تیر امسال منتشر ، تهران دست‌کم فعلاً تصمیمی برای ساخت تسلیحات اتمی ن. سوم هم احتمالاً تهران هنوز از نتیجه‌بخش ن تلاش‌ها برای احیای برجام ناامید نه .
تمدید تحریم‌های تسلیحاتی، جایگزین مکانیسم ماشه؟
برخلاف گزارش‌هایی در ماه‌های قبل از تهدید اروپا مبنی بر فعال ن مکانیسم ماشه سخن میان آمده ، پس از مجموعه اتفاقاتی آن اشاره ، در بیانیه روز ۲۴ شهریور انگلستان، فرانسه و آلمان، تروئيکای اروپایی صراحت اعلام ند فعلاً برنامه‌ای برای فعال ن مکانیسم ماشه ندارند.
مجموعهٔ اتفاقات باعث ه تا برخی ناظران تمدید تحریم‌های تسلیحاتی اروپا علیه ایران را اقدامی جایگزینِ فعال‌سازی مکانیسم ماشه بدانند؛ گامی هم نشان‌دهندهٔ نارضایتی اروپا از اقدامات تهران در عدم پایبندی تعهدات برجامی و همچنین همکاری‌های نظامی با روسیه و هم در عین حال هزینهٔ سنگین‌تر فعال‌سازی مکانیسم ماشه را ن. ویژه مقام‌های تهران صورت تلویحی از احتمال خروج از ان‌پی‌تی در پاسخ فعال ن مکانیسم ماشه صحبت ه ند.
در واقع در طی ماه‌های اخیر بارها برخی افراد از جناح‌های تندرو در ایران پیشنهاد ه‌اند در صورتی مکانیسم ماشه علیه ایران فعال شود، در مقابل تهران هم از «پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای» یا همان NPT خارج شود؛ اتفاقی می‌تواند اوضاع پیرامون پرونده هسته‌ای ایران را پیچیده‌ترین حالت ممکن برساند.
علاوه بر باید در نظر اروپا مانند دولت کنونی آمریکا همچنان احیای برجام را کم‌هزینه‌ترین مسیر برای کنترل برنامهٔ هسته‌ای ایران و ممانعت از دستیابی جمهوری اسلامی بمب اتمی می‌داند و در نتیجه می‌تواند امیدهای اندک برای احیای برجام را با فعال‌سازی مکانیسم ماشه کمتر نکند.
اخراج بازرسان آژانس؛ سی همیشگی ایران؟
جمهوری اسلامی خیلی زود دو بیانیه کشورهای اروپایی واکنش نشان داد و روز ۲۵ شهریور، بنا اظهارات رافائل گروسی، فعالیت تقریباً یک‌سومِ بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پایان داد.
رسانه‌های ایران خبر دادند بازرسان اهل دو کشور آلمان و فرانسه ه‌اند. اقدام تهران با واکنش رافائل گروسی رو‌رو و او با انتقاد از ایران تأکید جمهوری اسلامی فعالیت چندین «بازرس باتجرٔ آژانس» خاتمه داده . او همچنین اقدام تهران را ت محکوم و آن را رفتاری کاملاً متضاد با همکاری‌هایی باید بین ایران و آژانس شکل بگیرد، معرفی .
همچنین پیتر انو، سخنگوی اتحادیه اروپا، هم روز یکشن ۲۶ شهریور ت نسبت اقدام ایران واکنش نشان داد و از جمهوری اسلامی خو «بی‌درنگ در تصمیم خود تجدیدنظر کند».
نظر می‌رسد با مجموع اتفاقاتی در ماه‌های اخیر رخ داده و همچنین گفت‌وگوها و توافقاتی میان ایران و آمریکا در جریان ه، برآورد مقام‌های جمهوری اسلامی در درجهٔ اول ایالات متحده دنبال افزایش تنش‌ها با ایران نیست و ترجیح می‌دهد شرایط مربوط پروندهٔ هسته‌ای ایران، در بدترین سناریو، همین شکل فعلی مرار یابد و کاخ سفید برنامه‌ای برای برخورد جدی‌تر در خصوص ن.
همچنین بیانیه کشورهای اروپایی در آن از روی میز نن گزینه «مکانیسم ماشه» صحبت ه ، جمهوری اسلامی را نتیجه رسانده فضا برای چانه‌زنی فراهم . معنا جمهوری اسلامی با کاهش همکاری‌ها با آژانس و اخراج بازرسان، مطابق معمول سی‌های خود، دامنهٔ تنش را افزایش می‌دهد تا در فردای احتمالی مذاکرات، بازگشت پله‌ای شرایط پیشین را عنوان گام‌های رو عقب خود معرفی ه و در مقابل از طرف مقابل طلب امتیاز کند.
خبرگزاری فارس، نزدیک سپاه پاسداران، ۸ تیرماه گزارشی با عنوان «تهدید اروپا حفظ تحریم‌های موشکی با هدف فرار از مکانیسم ماشه» منتشر ه نگاه مقام‌های جمهوری اسلامی در پرونده را تر تبیین می‌کند.
همان‌طور از عنوان گزارش برمی‌آید، فارس پیش‌بینی ه کشورهای اروپایی برای جلوگیری از فعال ن مکانیسم ماشه سراغ تمدید تحریم‌های تسلیحاتی جمهوری اسلامی خواهند رفت. درحالی اولویت مقام‌های جمهوری اسلامی نه تمدید تحریم‌های تسلیحاتی از سوی اروپا، منقضی ن خودکار تحریم‌های تسلیحاتی شورای امنیت و فعال نن مکانیسم ماشه .
با حال، سابقهٔ تنش‌ها در پروندهٔ هسته‌ای ایران نشان داده مناسبات میان جمهوری اسلامی و غرب فراز و فرودهای غیرقابل پیش‌بینی بسیاری ه و حتی در شرایطی اوضاع شفاف و روشن نظر می‌ه، رخدادهای غیرمترق تبعات متفاوتی را در سرانجام پرونده رقم زده .
دیدگاهتان را بنویسید