ماشالله آجودانی
مورخ و نویسنده
یک کلمه نام رساله مشهوری است از میرزا یوسف‌خان مستشارالدوله که تأثیر درخشانی در تحولات فکری در جامعه ایران در دوره قاجار داشته است. منظور از یک کلمه قانون است. مستشارالدوله در متن کتاب توضیح می‌دهد که چرا می‌گوید یک کلمه. می‌خواهد بگوید راه نجات مملکت ایران یک کلمه است و آن هم قانون.
فراموش نکنیم که این کتاب نزدیک به ۳۶ سال قبل از انقلاب مشروطه نوشته شده. و ۲۶ سال قبل از ترور ناصرالدین شاه. این حرف‌ها در آن دوران شوخی نبود. این نوع صدا، که کسی بگوید «اختیار و قبول ملت اساس همه تدابیر حکومت است»، یعنی در واقع دارد اندیشه حکومت ملی را مطرح می‌کند. اینکه تمام تدابیر حکومت باید مورد قبول ملت باشد، یعنی در واقع ملت است که واضع قانون است.
یا مثلا حرف‌هایی که امروز در دنیای متمدن مطرح است. اینکه قوه مجریه باید از قوه مقننه جدا باشد. اینها نکات مهمی بود که جزو حقوق شهروندی برای انسان در مقدمه قانون اساسی فرانسه پذیرفته شده بود و مستشارالدوله اینها را ترجمه می‌کند، و بعد آن‌ها را با قوانین اسلامی و قوانین شریعتی تطبیق می‌دهد، به قول خودش برای اینکه نگویند این قوانین با اسلام مغایر است.
همان جا نطفه بسیاری تناقضات در بستر روشن‌فکری ایران بسته شد. یعنی قوانین عرفی را که ساخته و پرداخته دست بشر است برای اداره یک جامعه، به ایران می‌آورید، با آیات و احادیث تطبیق می‌دهید و می‌گویید اینها همه اسلامی است. یک جوری کژدارومریز این مسایل را مطرح کردن. از همان ابتدا یک توهم نسبت به مفاهیم ایجاد کردند
فتحعلی آخوندزاده بر این رساله نقد می‌نویسد. می‌گوید این که می‌گویی فکر خوبی است. این اندیشه‌ای که آورده‌ای مال غربی‌هاست. ولی این با این حرف‌هایی که می‌زنی نمی‌خواهند. اینها را با آیات و احادیث آورده‌ای، چاره کار آیات و احادیث نیست. ما باید ببینیم پشت سر این اندیشه چه تحولاتی در تاریخ غرب بوده است.
به همین جهت تا به امروز فکر آخوندزاده و ادامه فکر مستشارالدوله همچنان مثل یک تقدیر از پیش نوشته شده بر سرنوشت فکری و اندیشه‌ای جامعه ایران تسلط دارد. روشن‌فکران دینی، شبه‌دینی، و غیره، همه از زیر قبای مستشارالدوله در آمده‌اند.
ولی فراموش نکنیم، او مهمترین کار تاریخی را در آن دوره انجام داد. او نخستین بار مسئله حقوق انسان را مطرح می‌کند. مساله قانون را مطرح می‌کند. یعنی اهمیت رساله یک کلمه این است که اولین رساله‌ای است که نوشته و منتشر می‌شود و در آن از حقوق مردم، از حقوق انسان، از آزادی مطبوعات، از آزادی اعتصابات، از آزادی تجمع، آزادی شخصی و امثل اینها صحبت می‌کند. خب این تاثیر بسیار درخشانی داشت. یعنی «یک کلمه» صرفا یک کار سیاسی نیست. یک کار سیاسی فرهنگی مهمی است که در آن دوره انجام شده است.
مشترک شويد: http://bit.ly/12wjlifC
وبسايت ما: http://www.bbc.co.uk/persian/
فيسبوک: https://www.facebook.com/bbcpersian
توييتر: https://twitter.com/bbcpersian
گوگل پلاس: https://plus.google.com/1181902398236611944609/posts
دیدگاهتان را بنویسید