حمله بی‌سابقه و ناگهانی حماس اسرائیل بار دیگر توجه‌ها را سوی گروه ش‌نظامی و همچنین حامیانش ویژه جمهوری اسلامی جلب ه .
حماس چگونه شکل گرفته و طی دهه‌های اخیر چه فراز و فرودی ه ؟ بیش از سه دهه پس از تشکیل حماس، روابط گروه با تهران چطور ه و حمایت جمهوری اسلامی از آن چه جن‌هایی خود گرفته ؟
شکل‌گیری حماس، پیشینه‌ها و پیامدها
نام گروه فلسطینی حماس ( عربی یعنی شور) مخفف عبارت «حركة المقاومة الإسلامية» و گروه از یک شاخه سیاسی و یک شاخه نظامی (گردان‌های عزالدین قسام) تشکیل ه .
حماس در سال ۱۹۸۷ (۱۳۶۶ خورشیدی) در آغاز «انتفاضه اول» فلسطین، با تدوین منشوری از سوی عبدالعزیز رنتیسی، احمد یاسین و محمد طالح طه (ابوایمن) هر سه از اعضای اخوان المسلمین ند ایجاد .
انتفاضه اول فلسطین اعتراضاتی علیه اوضاع نابسامان فلسطینی‌ها در اردوگاه‌ها، افزایش بیکاری و دیگر معضلات فلسطینی‌ها وجود آمده .
در همان منشور اولیه حماس تاکید «سرزمین فلسطین یک سرزمین اسلامی » و از «نای» اسرائیل و تشکیل دولت اسلامی فلسطین حمایت می‌کند.
در واقع، گروه خوار «تشکیل یک کشور کاملا مستقل و با حاکمیت فلسطینی در مرزهای چهارم ژوئن ۱۹۶۷ [یعنی پیش از جنگ شش روزه اسرائیل با کشورهای عربی] و پایتختی بیت‌المقدس ».
با تاکید بر اسلام و جست‌وجوی اصولش از قرآن، گروه پیش از آن یک گروه ملی فلسطینی با، خود را در متن مناقشه اسرائیل و فلسطینی‌ها یک گروه اسلامی می‌داند.
اما تاسیس حماس بدون پیش‌زمینه و بسترسازی‌های لازم ن.
پس از شکست اعراب از اسرائیل در سال ۱۹۶۷، شیخ احمد یاسین از واعظان فلسطینی ، با سخنرانی‌های خود از جمله در مسجد عباسی قاهره برانگیختن احساسات مخاطبانش علیه اسرائیل می‌پرداخت.
او در فاصله ۱۹۶۷ تا ۱۹۷۶، مدت یک دهه پس از جنگ شش روزه، یک مرکز اسلامی را در غزه نام «مجمع اسلامی» اداره می.
در سال‌های بعدی، گسترش جغرافیایی نیروهای اسلامگرا از طریق جذب گروه‌های دیگر در نوار غزه و کرانه باختری رود اردن رقم خورد و یک بلوک اسلامگرا را تشکیل داد.
در واقع، در دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰، گروه‌های اسلامگرا و سپس اصلی‌ترین آنها، حماس، شب بزرگی از مساجد، موسسات خیریه، مدارس، مهدهای کودک و سایر سازمان‌های اجتماعی را ایجاد ند و مدعی ند اداره نهادها و سازمان‌ها بر اساس قوانین اسلامی .
اعضای گروه‌ها دست اقدامات خشونت‌آمیز علیه حامیان جنبش‌های سکولار یا چپ فلسطینی نیز دست می‌زدند.
پیروزی اسلامگرایان در انقلاب ایران نیز در جسور ن گروه‌های اسلامگرا بی‌تاثیر ن. یکی از اصلی‌ترین تاثیرات انقلاب ایران بر جنبش‌های فلسطینی، تشکیل جنبش جهاد اسلامی فلسطینی، یک سازمان سیاسی و نظامی فلسطینی بر اساس ایدئولوژی و حمایت روح‌الله خمینی تشکیل .
همزمان اخوان المسلمین در کرانه باختری رود اردن نیز گسترش یافت اما روند گسترش آن با غزه متفاوت .
در تابستان ۱۹۸۸ حماس دفتر خود در کرانه باختری را تاسیس ، اما عمده فعالیت حماس پس از شکلگیری‌اش در غزه متمرکز ماند.
اسرائیل از آغاز برپایی حماس آن را تروریستی دانسته و ده‌ها نفر از سران آن را یکی پس از دیگری در عملیات مختلف کشته .
حماس از سوی چندین کشور از جمله کانادا، آمریکا، بریتانیا و ژاپن عنوان یک گروه تروریستی شناخته ه، اما برخی دیگر کشورها مانند مصر طبقه‌بندی را فقط در مورد شاخه مسلح آن در نظر گرفته‌اند.
اقدامات پی‌درپی علیه سران حماس
شیخ احمد یاسین، رهبر معنوی حماس، پیشتر اتهام تروریسم از سوی اسرائیل زندانی و سپس آزاد ه ، در سال ۲۰۰۴ هنگام خروج از مسجدی در غزه هدف یک حمله موشکی اسرائیل قرار گرفت و کشته .
با فاصله کوتاهی، عبدالعزیز الرنتیسی از دیگر بنیانگذاران حماس نیز در همان سال ۲۰۰۴ شلیک موشک خانه‌اش کشته .
پس از کشته ن شیخ یاسین، خالد مشعل دانش‌آموخته رشته فیزیک از دانشگاه کویت و یکی دیگر از اعضای موسس و ار حماس، عنوان رهبر سیاسی گروه در تبعید معرفی .
مشعل سال ۱۹۸۷ ابتدا نمده حماس در کویت و از سال ۱۹۹۱ در اردن زندگی می، زیرا دولت اسرائیل با تروریستی نامیدن حماس در پی نای سران و اعضای اصلی گروه، تلافی ده‌ها بمبگذاری مرگبار در شهرهای اسرائیل .
نیروهای موساد اسرائیل در سال ۱۹۹۷ با پاشیدن قطرات یک کوکاکولای آلوده زهر درون گوش خالد مشعل، در حال رد ن از کنارش در خیابانی در امان، پایتخت اردن، در صدد کشتن او برآمدند.
در حالی مشعل آستانه مرگ ، ملک حسین پادشاه وقت اردن تازه با اسرائیل پیمان صلح امضا ه ، ت از اسرائیل خشمگین و تهدید اگر اسرائیل پادزهر فوری برای مشعل نفرستد، او پیمان صلح را باطل خواهد .
موساد اسرائیل آن روز با فرستادن پادزهر بیمارستان اردن، جان مشعل را از مرگ نجات داد و اردن کوماندوهای موساد را شماری از آنها با گذرنامه کانادایی در اردن دستگیر ه ند، آزاد .
با وجود نجات جان مشعل، ملک حسین او را در سال ۱۹۹۹ اتهام «فعالیت‌های غیرقانونی» و «تلاش برای ضر زدن امنیت اردن» در سال ۱۹۹۹ از اردن اخراج .
در سال‌های پس از آن، خالد مشغل بین دمشق و دوحه زندگی می. اما در همین دوره رهبری مشعل حماس پیروزی قاطع انتخاباتی دست یافت.
در ژانویه سال ۲۰۰۶، گروه رقیبی سرسخت برای جنبش دیرپای فتح تبدیل ه ، توانست برنده انتخابات پارلمانی آن سال در سرزمین‌های فلسطینی شود.
پس از پیروزی، مشعل مدعی : «ما در مقاومت موفق یم و در سی، اصلاحات و تغییر نیز موفق خواهیم .»
اما همان زمان، ناظران پیش‌بینی ند پیروزی اسلامگرایان در غزه، توقف طولانی‌مدت در تماس میان فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها منجر شود و ازسرگیری احتمالی روند صلح را از آغاز انتفاضه دوم در سال ۲۰۰۰ متوقف ه ، پیچیده‌تر کند.
با تید رقابت‌های دو جنبش فلسطینی، حماس در سال ۲۰۰۷ با اقداماتی فتح آن را «کودتا» تعبیر ، فتح را از قدرت در غزه خلع و تا امروز حکومت بر باری را در دست .
اختلافات درونی در حماس
خالد مشعل در دوران ریش بر شاخه سیاسی حماس، دلیل نرمش در برخی از دیدگاه‌ها، از جمله بیان احتمال عبارت «فلسطین از نهر تا بحر» شاید بتواند تغییر کند؛ با مفهوم تلویحی جایی هم برای موجودیت اسرائیل با، مورد انتقاد زیاد جناح‌های دیگری درون حماس .
خالد مشعل همچنین با تصمیم خودداری از دخالت در جنگ سوریه سود بشار اسد، مورد غضب حکومت سوریه و ایران قرار گرفت. سوریه او را اخراج و دفاتر حماس را مهر و موم ، و روابط حماس و ایران نیز در سال‌های اخیر عملا سرد .
همچنین خالد مشعل در سال‌های ریش عربستان سعودی نیز نزدیک ه و با پادشاه سعودی هم ملاقات .
دور ن خالد مشعل از ایران مورد انتقاد افرادی چون محمود الزهار وزیر خارجه اسبق حماس در غزه قرار گرفت. در حالی الزهار همواره برای نزدیک ن حماس ایران تلاش ه و سخن گفته .
سرانجام، پیش از برگزاری انتخابات داخلی حماس در سال ۲۰۱۷، خالد مشعل اعلام دیگر نامزد احراز مقام ری دفتر سیاسی حماس نیست.
در همان زمان، از اسماعیل هنیه نخست‌وزیر پیشین حماس در باری غزه و معاون وقت خالد مشعل، عنوان مهم‌ترین نامزد ری دفتر سیاسی جنبش در انتخابات آتی نام برده می.
سرانجام، در ماه مه سال ۲۰۱۷ اسماعیل هنیه برخلاف مشعل در غزه مستقر جای او را گرفت.
اقامت هنیه در غزه، شاخه سیاسی حماس را در برابر شاخه نظامی آن از غزه فعالیت می‌کند، نسبت دوران رهبری مشعل، تقویت ، اما نگرانی برای طرفداران حماس نیز وجود آمده هنیه دلیل همین اقامت در غزه، مانند خالد مشعل از ارتباطات گسترده با سران کشورهای عربی و اسلامی برخوردار نیست.
اسماعیل هنیه نسبت خالد مشعل یک چهره تندروتر . او همچون رهبران جمهوری اسلامی، هیچ تناقضی در دست ن رهبری سیاسی و رهبری نظامی نمی‌بینید.
او از دست‌کم دو دهه پیش در پی رهبری حماس ه، با ایده دولت احتمالی آینده فلسطین باید «تمام فلسطین را در بر بگیرد و قوانینی الهام‌گرفته از شریعت ه با» نگرانی‌های بین‌المللی وجود آورده .
هنیه تاکید ه فقط زمانی اهداف حماس محقق شود، جنبش افراطی فلسطینی سلاح خود را بر زمین می‌گذارد.
روابط جمهوری اسلامی و حماس؛ از تاسیس دفتر در تهران تا جنگ سوریه
روابط جمهوری اسلامی و حماس پس از رسمیت شناختن ضمنی دولت اسرائیل از سوی سازمان آزادیبخش فلسطین در ۱۹۸۸ طور جدی برقرار .
پس از آن، حماس دفتری در تهران افتتاح و اعلام در «بعد اسلامی آرمان فلسطین» با جمهوری اسلامی همسو .
در دهه‌های گذشته، سران حماس بارها تهران سفر ه‌اند و از جمله با رهبر جمهوری اسلامی دیدار و گفت‌وگو ه‌اند.
مقام‌های جمهوری اسلامی می‌گویند حمایت از گروه‌های ش‌نظامی منطقه بر اساس «قانون اساسی جمهوری اسلامی» در آن از حکومت ایران خوه ه «زمینه تداوم انقلاب را در داخل و خارج کشور» ویژه از طریق «گسترش روابط با دیگر جنبش‌های اسلامی» فراهم کند.
همین دلیل، در سال‌ها جمهوری اسلامی همواره متعهد حمایت مالی و همچنین کمک نظامی گروه اسلامگرا ه .
جمهوری اسلامی کمک‌هایش حماس و دیگر گروه‌های ش‌نظامی فلسطینی را از جمله در قالب «کنفرانس حمایت از آرمان فلسطین» نخستین دوره آن در سال ۱۹۹۰ در تهران برگزار ، ارائه .
در سال ۱۹۹۸ احمد یاسین بعد از آزادی از زندان راهی ایران و با علی خامنه‌ای رهبر جمهوری اسلامی و محمد خاتمی رئیس‌جمهور وقت، دیدار و گفت‌وگو .
اما کمک‌های ایران ویژه در دوران ری جمهوری محمود احمدی‌نژاد شعارهای ضداسرائیلی و ضدیهودی سر می‌داد و همچنین دوران فرماندهی قاسم سلیمانی بر نیروی قدس سپاه پاسداران افزایش چشمگیر پیدا .
عنوان نمونه، در آذر ۱۳۸۵، اسماعیل هنیه در بازگشت از سفر تهران گفت ایران ۲۵۰ میلیون دلار کمک مالی فلسطینیان می‌کند.
او افزود ایران همچنین قبول ه حقوق یکصد هزار کارمند دولتی و ماهیگیرانی را دلایل امنیتی بیکار ه‌اند، برای شش ماه بپردازد.
اما وقوع جنگ سوریه، موجب اختلاف ایران و حماس ؛ در حالی جمهوری اسلامی هم‌پیمان و از مهم‌ترین حامیان حکومت اسد شمار می‌رود، حماس در روزهای آغاز اعتراضات سوریه، راهکار ميانه ای مبتنی بر سکوت را برگزيد.
خالد مشعل سوريه را ترک و دفتر سياسی حماس در اين کشور برچيده .
غضنفر رکن آبادی، سفير ايران در لبنان، در سال ۱۳۹۰ با برگزاری يک همايش در محل سفارتخانه ايران در بيروت با حضور افراد وابسته حماس، جهاد اسلامی فلسطين و نيز ساير تشکل‌های «جه مقاومت فلسطينی»، از آنها خو در کنار حکومت بشار اسد قرار گيرند.
در همان سال، محمود الزهار از رهبران بلندپایه حماس و همچنین اسماعیل هنیه نخست‌وزیر وقت دولت حماس تهران رفتند، اما پس از بازگشت هنیه از ایران، او از قیام مردم سوریه علیه حکومت بشار اسد حمایت .
دلیل دور ن سران حماس از حاکمیت سوریه، گزارش‌ها حاکی کمک‌های مالی تهران حماس حال تعلیق درآمده اما در فروردین ۱۳۹۱، احمد عاصف، یکی از سخنگویان فتح در کرانه باختری رود اردن، اعلام جمهوری اسلامی در ازای میلیون‌ها دلار پول، از گروه اسلام‌گرای حماس خوه از مسیر آشتی با فتح دور ه و پیمان‌های تفاهمی خود با فتح را اجرا نکند.
همزمان عزام الاحمد، مسئول هیئت فتح در مذاکرات آشتی با سازمان حماس، نیز تایید سران جمهوری اسلامی بار دیگر پول‌های کلانی در اختیار دولت حماس در غزه گذاشتند، با امید حماس مسیر انشقاق و اختلاف با فتح ادامه دهد.
چند ماه بعد، در آذر ۱۳۹۱، جواد کریمی قدوسی از فرماندهان پیشین سپاه پاسداران و عضو وقت کمیسیون امنیت ملی مجلس گفت: «گردان‌های قسام تحت امر جمهوری اسلامی هستند، نه تحت امر خالد مشعل و اسماعیل هنیه».
در آن زمان، روزنامه خراسان همچنین از قول نمده مشهد در مجلس نهم نوشت: «۵۰ هزار موشک و هزاران موشک ضد تانک غزه محاصره ه فرستادیم»، چون از آنها «اگر دفاع نکنیم باید در خیابان‌های مشهد تلفات بدهیم».
روابط تهران و دفتر سیاسی حماس ویژه در اواخر دوران ری خالد مشعل، تاحدودی تیره ه .
مشعل و معاونش، موسی ابومرزوق، گفته ند آنها از حمایت‌های ایران قدردانی می‌کنند اما مجری منویات ایران نیستند و حماس عنوان یک جنبش فلسطینی، از امکانات بسیاری از کشورها، برای تحقق آرمان‌های فلسطینی‌ها فاده می‌کند.
گرم‌تر ن روابط با تهران در دوران هنیه
قدرت ن اسماعیل هنیه روابط حماس با ایران را گرم‌تر .
در خرداد ۱۳۹۶، قاسم سلیمانی فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران ایران در پیامی، انتخاب اسماعیل هنیه را سمت رئیس جدید دفتر سیاسی حماس تبریک گفت و بر «ادامه خط جهادی تا آزادی مسجد الاقصی و کل فلسطین» تاکید .
چند ماه بعد، دی ۹۶، سلیمانی در موضع‌گیری دیگری تNکید «همه امکانات» جمهوری اسلامی «در اختیار حماس ».
اواخر تیرماه ۱۳۹۸، زمانی آمریکا دنبال طرح صلح جدیدی برای مناقشه فلسطینی‌ها و اسرائیل ، علی خامنه‌ای در دیدار با رهبران حماس در تهران گفت: «در سال‌های نه چندان دور، فلسطینی‌ها با سنگ مبارزه می‌ند، اما امروز جای سنگ، مجهز موشک‌های نقطه‌زن هستند و ، یعنی احساس پیشرفت».
جمهوری اسلامی ایران جزئیات حمایت‌های تسلیحاتی از حماس را منتشر نمی‌کند؛ هر چند خامنه‌ای بارها گفته حکومتش هر گروه و فردی در برابر اسرائیل بایستد، کمک ه و خواهد .
در زمینه کمک‌های نظامی، محمدعلی جعفری فرمانده پیشین کل سپاه پاسداران طور مم کمک‌های موشکی جمهوری اسلامی حماس پرداخته و در سال ۱۳۹۱ گفته اگرچه ایران در آن زمان نمی‌توانسته نوار غزه موشک بفرستد اما فناوری ساخت موشک فجر ۵ را نوار غزه منتقل .
اما در زمینه کمک‌های مالی، آمارها و گزارش‌ها تاحدودی دقیق‌تر و با جزئیات بیشتر .
در دی ۱۳۹۹، محمود الزهار، مقام ار گروه حماس با تقدیر از قاسم سلیمانی، گفت اعضای گروه در سفر تهران با دستور سلیمانی ۲۲ میلیون پول نقد دریافت ند.
او گفت: «قرار مبلغ بیش‌تری پرداخت شود اما (هیئت حماس) ۹ نفره و نمی‌توانستیم بیش از حمل کنیم، زیرا هر چمدان ۴۰ کیلوگرم گنجایش ».
همزمان، اسرائیل اعلام فرمان ضبط «چهار میلیون دلار» پول را تازگی «از ایران برای حماس ارسال ه »، صادر ه .
وزارت دفاع اسرائیل گفت مبلغ یاده برای «توسعه زیربناهای تروریستی حماس در غزه از جمله تولید تجهیزات جنگ‌افزاری و پرداخت فعالان سازمان» از ایران غزه ه .
همچنین در دی ۱۴۰۰، اسماعیل هنیه، رهبر سیاسی حماس، رسما اعلام جمهوری اسلامی ۷۰ میلیون دلار گروه پول داد تا «قوای بازدارندگی» خود را در برابر اسرائیل بسازد.
او گفت کمک مالی ایران گروه ش‌نظامی، تغییر آرایش نظامی در غزه منجر ه و راکت‌هایی نیروهای حماس در باری غزه تولید ند، بخشی از «توان راهبردی» .
کمک‌های جمهوری اسلامی حماس، ویژه کمک‌های مالی در حالی از سال ۱۳۸۸ سو، مردم ایران در اعتراضات پی‌درپی خود و با سر دادن شعارهایی چون «نه غزه نه لبنان، جانم فدای ایران» تأکید ه‌اند مخالف هزینه ن پول مردم ایران برای نیروهای تحت حمایت جمهوری اسلامی در غزه و دیگر نقاط جهان‌اند.
دیدگاهتان را بنویسید