بالاگرفتن جنگ حماس و اسرائیل با حملهٔ غافلگیرانهٔ حماس در ۱۵ مهرماه آغاز ، پای حکومت ایران را هم اغلب بحث‌ها پیرامون جنگ کشانده . در باره با علی علوی، مدرس خاورمیانه و ایران‌شناسی در دانشگاه سواس لندن و نویسندهٔ کتاب «ایران و فلسطین؛ گذشته، حال و آینده»، گفت‌وگو ه‌ایم.
- روابط ایران و حماس را چگونه می‌توان تحلیل ؟ آیا آن‌طور گفته می‌شود، می‌توان حماس را یکی از نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در منطقه نامید؟ آیا نوعی فرمان‌برداری میان گروه فلسطینی و جمهوری اسلامی می‌توان متصور ؟
صورت کلی در مورد روابط حماس با ایران سوءبر‌هایی وجود . من در کتاب خودم در مورد فلسطین و ایران در سال ۲۰۲۳ توسط انتشارات پالگریو مک‌میلان (Palgrave Mcmillan) منتشر ، موضوع صورت مفصل اشاره م. جمهوری اسلامی اگرچه از نظر سیاسی از حماس حمایت می‌کند، اما در جریان بحران سوریه حماس در مقابل بشار اسد ایستاد و از ابتکار عمل ایران در جریان آن بحران حمایت ن، اختلافات عمده‌ای میان طرفین مشاهده .
حماس از حمایت هر کشوری گروه اجازه می‌دهد بخشی از طیف سیاسی فلسطین با، قبال می‌کند. ایران هم از حماس حمایت سیاسی می‌کند زیرا تهران اجازه می‌دهد تا عنوان حامی آرمان فلسطین دیده شود.
- اما دربارهٔ حمایت‌های ایران از حماس چه می‌دانیم؟ شما می‌گویید بیشتر سیاسی ، درحالی مقام‌های جمهوری اسلامی صورت کلی از هرگونه حمایت از گروه سخن می‌گویند.
ایران هیچ مرزی با غزه و کرانه باختری ن. نظر می‌رسد حمایت ایران محدود حمایت محدود مالی و فناوری با. ایران تحت تحریم‌های ید و توان حمایت مالی قابل توجه از حماس ن. در حالی حماس از متحدان ارگانیک خود، یعنی قطر و ترکیه، حمایت مالی و سیاسی بیشتری دریافت می‌کند. ایران از زمان بحران سوریه حمایت خود از حماس را کاهش داده ، زیرا آن‌ها در مورد منطقه فراتر از فلسطین و اسرائیل دیدگاه‌های متفاوتی دارند.
- شما می‌گویید حمایت ایران از حماس صرفاً بیانی و جمهوری اسلامی دلایل متعددی نمی‌تواند حمایت عملی خاصی از حماس انجام دهد. اما آیا با توجه سفرهایی هم رهبران حماس و جهاد اسلامی تهران انجام می‌دهند، نمی‌توان متصور ایران در طراحی‌های حملات و برنامه‌های حماس گروه کمک کند؟ یا حتی در آموزش‌های نظامی؟
مقامات حماس و دفاتر سیاسی آن‌ها در قطر مستقر هستند و بارها از ترکیه و مصر و همچنین ایران بازدید می‌کنند. بازدیدهای دیپلماتیک لزوماً سیل کمک‌های لجستیکی منجر نمی‌شود. غزه از سال ۲۰۰۶ در محاصرهٔ کامل قرار و تنها راه ارتباطی آن‌ها با خارج غزه از رفح و از طریق مصر . از آغاز ار عربی، اسرائیل فاش نیروهایش صدها حمله متحدان ایرانی در سوریه انجام داده‌اند. با وجود ، ما شاهد هیچ‌گونه تید تنش‌ها و یا اقدامات تلافی جویانه ایران نیم.
بسیار بعید ایران درگیر درگیری شود. واکنش ایران مانند سایر کشورهای منطقه احتمالاً لفاظی و دیپلماتیک خواهد . من فکر می‌کنم اقدامات نظامی سنگین اسرائیل ایران و متحدانش در منطقه قدرت می‌دهد، زیرا اقدام اسرائيل باعث می‌شود تا احساسات در حمایت از فلسطینی‌ها در پایتخت‌های عربی افزایش یابد.
- موضوع حمایت ترکیه و قطر از حماس اشاره ید. روابط میان گروه فلسطینی با دو کشور چگونه ؟
دفتر سیاسی حماس در قطر قرار و حماس روابط طبیعی و ارگانیکی با ترکیه . رهبری حماس بارها از ترکیه عنوان الگوی حکومت در منطقه تمجید ه . برخلاف ایران تحت تحریم‌های ید ، دوحه قدرت مالی برای حمایت از دولت حماس در غزه را . حماس در سوریه نیز در کنار ترکیه ایستاد و اساساً خود را آنکارا نزدیک‌تر می‌بیند تا تهران. از رو، نظر می‌رسد اقدامات ایران بیشتر حمایت‌های لفظی، اخلاقی و همچنین کمک‌های مالی محدود .
- اما آیا حمایت‌های ترکیه و قطر بیشتر بر پایهٔ کمک‌های سیاسی و مالی نه ؟ در صورت، حمایت‌های تسلیحاتی چگونه گروه می‌رسد؟ سلاح‌ها و راکت‌ها چگونه دست حماس می‌رسد؟
مهم‌ترین حمایتی حماس مانند سایر نهادها آن نیاز ، مالی . حمایت مالی می‌تواند بخش‌های دیگر از جمله نظامی ترجمه شود. ایران اما نه توان مالی و نه اشتهایی برای ارائه آن در مقیاس بزرگ.
- اما پیشتر رهبران حماس اعتراف ه ند حمایت‌های مالی قابل‌توجهی از ایران دریافت می‌کنند. برای مثال محمود الزهار، وزیر خارجه پیشین حکومت خودگردان فلسطین و عضو ار کادر رهبری حماس، در سالگرد کشته ن قاسم سلیمانی گفته در سفر او و چندین نفر دیگر از مقام‌های گروه تهران، فرمانده نیروی قدس سپاه پاسداران آن‌ها را با چمدان‌هایی پر از پول ارزش ۲۲ میلیون دلار راهی ه .
حماس یک نهاد همگن نیست و در داخل گروه اختلافاتی وجود . اگرچه هیچ مدرکی وجود ن حماس از دهه‌های گذشته تاکنون چه میزان کمک از ایران دریافت ه، اما در مقایسه با قطر و ترکیه مراکز مالی جهانی دسترسی دارند، حمایت مالی ایران بسیار محدودتر نظر می‌رسد. حمایت لفاظی بلند ایران و دشمنی نتانیاهو ایران را بیش از سایر کشورهای منطقه عنوان سنگر حمایت از غزه در کانون توجه قرار داده .
- همان‌طور اشاره ید، روابط ایران و حماس فراز و نشیب‌های زیادی ه . علاوه‌بر موضوع سوریه شما آن اشاره ید، دو طرف در جریان جنگ یمن هم با یکدیگر اختلاف نظر ند. با حال نظر می‌رسد طرفین دوباره یکدیگر نزدیک ه‌اند. چه عاملی نزدیکی را رقم زده ؟
حماس سی خارجی مستقل خود را و براساس ایدئولوژی و منافع ملی خود عمل می‌کند. حماس امیدوار تغییر رژیم در مصر و سوریه گروه اجازه دهد تا اتحادهای بزرگ‌تری ایجاد کند. با حال، با گسترش تحولات، حماس شروع بازنگری در سی‌های خود . ایران هم سختی در بیانیه‌های رسمی خود نام حماس را می‌آورد و حمایت سیاسی جمهوری اسلامی بیشتر جنٔ ایدئولوژیک با تمرکز بر آرمان فلسطین .
- بازنگری در سی‌های حماس شامل چه مواردی ه ؟
حماس سی خارجی مستقل خود را . همان‌طور اشاره م، گروه از نظر سیاسی با ایران بر سر سوریه درگیر و علناً در کنار ترکیه علیه اسد و ایران قرار گرفت. با حال، حماس حمایت سیاسی در صحنهٔ جهانی نیاز . از رو، رهبری گروه تلاش تا روابط خود را با ایران ترمیم کند. با اوصاف، هنوز سؤال مطرح تا چه حد روابط حماس با ایران طور کامل دوران قبل از ۲۰۱۲ باز می‌گردد.
- دربارهٔ نگاه گروه‌های فلسطینی حماس و همچین در سایر مناطق فلسطینی چه می‌دانیم؟ گزارش‌هایی منتشر ه مبنی بر حکومت حماس در غزه هم چندان برای مردم منطقه ایدئال نیست و سخت‌گیری‌های بسیاری از سوی گروه نسبت ساکنان غزه اِعمال می‌شود.
حماس در فضای سیاسی فلسطین و فرآیند انتخاباتی مانند انتخابات سال ۲۰۰۶ شرکت ه . محاصرهٔ کامل غزه از سوی اسرائيل و تهاجمات مستمر آن‌ها در سال‌های ۲۰۱۱، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۰ حماس را در غزه قدرتمندتر ه . با حال، حماس تنها جریان سیاسی در غزه نیست و برخی ممکن درستی دلال کنند اگر محاصرهٔ اسرائيل ن، بسیاری از رأی‌دهندگان می‌توانستند احزاب دیگری در غزه رأی دهند.
یاد ه باشید ساف و حماس احزاب اصلی در طیف سیاسی فلسطین هستند. هر دو طرفداران خود را در غزه و در کرانه باختری دارند. جمعیت غزه همگن نیست، در عین حال اولویت اصلی مردم غزه با دیدگاه‌های سیاسی متفاوت رفع محاصرهٔ تحمیلی از سوی اسرائيل .
- برخی پرسش را مطرح می‌کنند چرا دیگر گروه‌های فلسطینی و لبنانی مخالف اسرائيل هستند، همزمان با اسرائيل وارد درگیری نمی‌شوند؟ برای مثال حزب‌الله همواره وعده پایان «اشغالگری اسرائيل» را می‌دهد، چرا در حمله با حماس همراهی ن؟ آیا گروه‌ها با هم اختلافاتی دارند؟
ببینید، جنگ در غزه تحول جدیدی نیست. غزه از زمان محاصره در سال ۲۰۰۶ شاهد چندین تهاجم، جنگ و بمباران‌های سنگین مانند سال‌های ۲۰۱۲، ۲۰۱۴ و ۲۰۲۰ ه . سایر گروه‌ها مانند حزب‌الله در لبنان تمایلی ورود جنگ با اسرائيل ندارند چرا آن‌ها خود را عنوان گروه‌های لبنانی معرفی می‌کنند.
- با در نظر گرفتن هار اسرائيل ساکنان غزه مبنی بر تخلیه شهر، آیا ممکن سناریویی چون اسکان فلسطینی‌های ساکن غزه در صحرای سینای مصر مطرح شود؟ چون می‌دانیم آن‌ها جای دیگری برای رفتن ندارند.
اگر اتفاق بیفتد، یک فاجعهٔ انسانی رخ خواهد داد با تمام ارزش‌های دموکراتیک و حقوق بشر سازمان ملل در تضاد خواهد . مجازات دسته‌جمعی دو میلیون و ۲۰۰ هزار غیرنظامی و آوارگی اجباری آن‌ها یک فاجعهٔ انسانی ایجاد می‌کند و بی‌ثباتی در منطقه و فراتر از آن را همراه خواهد .
- راهبرد ایران را در قبال بحران یا جنگ یا هرچیزی می‌شود اسمش را گذاشت، چطور تحلیل می؟ آیا احتمال درگیری مستقیم ایران در آن وجود ؟ برای مثال اتفاقاتی مثل تهاجم زمینی اسرائيل غزه می‌تواند باعث شود ایران هم صورت مستقیم‌تر جنگ وارد شود؟ یا مثلاً اضافه ن نیروهای نیابتی جمهوری اسلامی در بحران محتمل‌تر ؟ یا اساساً تصور می ایران با توجه هارهایی دریافت ه و همچنین راهبرد امنیت ملی خود، سعی خواهد از درگیری خود را بیرون نگه ؟
رهبر ایران در سخنرانی جدید خود ادعای دست ن جمهوری اسلامی ایران در جنگ اخیر را رد . آیت‌الله خامنه‌ای حتی نامی از حماس نبرد، اما بر حمایت اخلاقی ایران از فلسطینی‌ها تأکید . ایران تمایلی ورود مستقیم هیچ مناقشهٔ منطقه‌ای فراتر از مرزهای خود ن.
روی کلی پیشتر هم مشاهده ه . برای مثال می‌توان زمانی اشاره طالبان بر کابل مسلط یا همچنین در درگیری‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۳ هم ایران مداخله‌ای انجام نداد. بسیار ضروری مناقشهٔ فلسطین را صورت تاریخی درک کنیم نه فاجعه اخیر را با مقصر دانستن بازیگران منطقه‌ای و بین‌اللملی بپوشانیم.
- با در نظر گرفتن مجموع شرایط، چشم‌انداز بحران را چگونه می‌بینید؟
فرصتی برای جامعهٔ جهانی تا اقدام کند و از تید بیشتر و فاجعهٔ انسانی جلوگیری کند. جامعهٔ بین‌المللی باید رفاه مردم غزه گی کند و سازمان ملل می‌تواند نقش بزرگی در کاهش تنش ایفا کند. دهه‌های گذشته ما می‌آموزد درگیری‌های نظامی راه‌حل مناسب و طولانی‌مدت نیستند.
دیدگاهتان را بنویسید